Mae INCC a’i phartneriaid yn gobeithio achub poblogaeth o un o rywogaethau prinnaf a chyflymaf y DU ymhlith y mamaliaid, Llygoden Bengron y Dŵr (Arvicola amphibius).
“We have lost so many of our Water Voles in Wales over the past fifty years or so. If we don’t do something urgently, we may end up losing this wonderful animal for good. Projects like this, that bring together conservationists, universities and local communities give us hope that we can save the Water Vole and lots of other species and their habitats as well”.
Iolo Williams
T.V. Broadcaster and Naturalist
Cael y newyddion diweddaraf am brosiectau
Y gred ydi bod Llygod Pengrwn y Dŵr wedi wynebu dirywiad o fwy na 90% yn ystod y blynyddoedd diwethaf oherwydd cyfuniad o golli cynefin ac ysglyfaethu gan y Minc Americanaidd (Neovison vison) estron ac maen nhw bellach yn cael eu dosbarthu fel ‘mewn perygl’ yn y DU. Gall cynefinoedd yr ucheldir fod yn lloches i Lygod Pengrwn y Dŵr lle mae’r Minc yn llawer llai cyffredin.
Tan yn gymharol ddiweddar, y gred oedd bod cynefinoedd yr ucheldir yn anaddas ar gyfer Llygod Pengrwn y Dŵr ac, o ganlyniad, ychydig o ymdrech sydd wedi’i gwneud i arolygu’r cynefinoedd hynny. Ers hynny, mae Llygod Pengrwn y Dŵr wedi cael eu canfod mewn cynefinoedd ucheldirol sydd wedi’u gwasgaru ar draws Cymru ond nid ydym yn deall llawer am eu hecoleg yma o hyd. Mae’n bosibl bod y boblogaeth o amgylch Pen y Cymoedd ac ucheldiroedd Rhondda Cynon Taf / Castell-nedd Port Talbot yn sylweddol ar raddfa’r DU, felly mae dealltwriaeth ddyfnach o ddeinameg eu poblogaeth yn allweddol i helpu i wyrdroi eu dirywiad.
Bydd prosiect Llygoden Bengron y Dŵr INCC yn yr ucheldir, sy’n cael ei gyllido gan Gronfa Gymunedol Fferm Wynt Pen y Cymoedd, yn cynnal ymchwil hanfodol ac arloesol i wella ein dealltwriaeth ni o sut i helpu Llygod Pengrwn y Dŵr mewn tirweddau ucheldirol. Yn bwysig iawn, bydd y prosiect yn sicrhau bod pobl a chymunedau lleol wrth galon cyflawni camau cadwraeth ac y bydd gan wirfoddolwyr lleol yr wybodaeth a’r adnoddau i ddod yn hyrwyddwyr cadarn ar Lygod Pengrwn y Dŵr yn y dyfodol.
Mae gan y prosiect dri amcan cyffredinol.
Amcan 1: Atal difodiant lleol poblogaethau Llygod Pengrwn y Dŵr yn nhirwedd ucheldirol Pen y Cymoedd ac o’i hamgylch. Bydd hyn yn cael ei gyflawni drwy gynnal arolygon cynefinoedd a rhywogaethau manwl, ymchwil arloesol, ymgysylltu â’r gymuned, eiriolaeth a chanllawiau i reolwyr tir.
Uchod: tŷ bach nodweddiadol Llygoden Bengron y Dŵr
Dde: tystiolaeth o Lygod Pengrwn y Dŵr yn bwydo
Amcan 2: Ymgysylltu â chymunedau, grwpiau, ysgolion ac unigolion lleol fel bod pobl o bob oed yn cael eu hysbrydoli gan Lygod Pengrwn y Dŵr a’r bywyd gwyllt maen nhw’n rhannu eu tirwedd ag ef. Cynnwys a chyflwyno gwybodaeth i bobl leol fel eu bod yn gallu chwarae rhan uniongyrchol ym mesurau cadwraeth Llygod Pengrwn y Dŵr nawr ac yn y dyfodol.
Amcan 3: Creu dull Cymru gyfan o weithredu i warchod Llygod Pengrwn y Dŵr yn ucheldiroedd Cymru, yn seiliedig ar y dystiolaeth wyddonol a’r wybodaeth a gafwyd drwy’r prosiect. Bydd technegau a modelu arloesol a ddefnyddiwyd yn ystod y prosiect yn cael eu defnyddio i gyflwyno gwybodaeth i bobl sy’n gwneud penderfyniadau amgylcheddol ynghylch y ffordd orau o warchod poblogaethau Llygod Pengrwn y Dŵr ledled Cymru a beth sydd angen ei wneud. Gall sefydliadau fel Cyfoeth Naturiol Cymru, yr Ymddiriedolaethau Natur, y Prosiect Mawndiroedd Coll ac Awdurdodau Lleol elwa i gyd o ganfyddiadau’r prosiect.
Dde: ‘cam twnel’ am chwilio am Lygod Pengrwn y Dŵr
Bydd pobl a chymunedau lleol yn ymwneud â phob agwedd ar y prosiect, o ymchwil, mapio ac arolygon, i reoli ac adfer cynefinoedd yn ymarferol. Bydd y prosiect yn codi ymwybyddiaeth o Lygod Pengrwn y Dŵr yn lleol drwy gyfleoedd gwirfoddoli a mentrau ymgysylltu. Yn bwysig iawn, bydd y prosiect yn dathlu pa mor bwysig yw’r dirwedd leol i’r mamal hynod brin yma a’r rhan y mae pobl a chymunedau lleol wedi’i chwarae wrth ddiogelu’r rhywogaeth a chyfrannu at ei goroesiad yn y tymor hir.
Mae’r prosiect yn cefnogi swyddogion INCC, gwirfoddolwyr a myfyrwyr ym Mhrifysgolion Caerdydd ac Aberystwyth i gynnal dadansoddiad genetig o boblogaethau hysbys a newydd eu darganfod o Lygod Pengrwn y Dŵr yn nhirwedd ucheldirol ardal y prosiect. Bydd yr ymchwil arloesol yma’n datgelu pa mor gysylltiedig yw’r poblogaethau ac yn canfod lefel y cymysgu genetig. Byddai hyn yn dangos a yw Llygod Pengrwn y Dŵr yn symud ar draws y dirwedd. Os yw’r canlyniadau’n dangos bod cysylltedd gwael rhwng poblogaethau, bydd y dystiolaeth honno’n helpu i lywio’r rheolaeth / creu cynefinoedd yn y dyfodol er mwyn helpu i wella cysylltedd.
Fel rhan o’r prosiect, cyflogodd INCC 2 aelod newydd o staff a gafodd y dasg o arolygu, mapio a chynllunio digwyddiadau cymunedol. Mae Eliza a Richard wedi bod yn allweddol wrth ddod o hyd i lawer o boblogaethau newydd o Lygod Pengrwn y Dŵr ar draws ardal y prosiect, gan gyfrannu’n fawr at ein gwybodaeth am Lygod Pengrwn y Dŵr yr ucheldir.
Yn anffodus, fe wnaethant hefyd ddod o hyd i dystiolaeth o’r Minc Americanaidd yn lledaenu i gynefinoedd yr ucheldir ac mae hyn wedi arwain at INCC a phartneriaid yn sefydlu Partneriaeth Minc Americanaidd De Cymru (SWAMP). Mae’r grŵp hwn yn cynnwys Cyngor Sir Castell-nedd Port Talbot, Cyfoeth Naturiol Cymru, Ymddiriedolaeth Natur De a Gorllewin Cymru, Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, Ymddiriedolaeth Natur Gwent a’r Prosiect Mawndiroedd Coll. Mae rhagor o fanylion i’w gweld yma (https://www.natureconservation.wales/cy/establishing-the-new-south-wales-american-mink-partnership-swamp/).
Cysylltodd y bartneriaeth â The Waterlife Recovery Trust sydd wedi cynnal prosiect arloesol i reoli’r Minc Americanaidd yn Nwyrain Anglia (Waterlife Recovery Trust – Saving our native wildlife from the introduced American Mink).
